Αρχές κι Αξίες

Ξυπνάς μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα και είσαι πλημμυρισμένος στο δάκρυ. Το μαξιλάρι είναι μούσκεμα και νιώθεις ανακούφιση ενώ σε διακατέχει και μια αίσθηση απορίας.

Έχεις χάσει κιόλας τις εικόνες που αντίκριζες, ή έστω νόμιζες πως αντίκριζες προ ολίγου. Ήταν εφιάλτης; Ήταν κακό όνειρο; Τι ήταν;

Μάλλον ήταν το υποσυνείδητό σου πάλι που προσπαθούσε να σου ανοίξει τα μάτια φανερώνοντάς σου κάτι που φοβόσουν να πεις στον εαυτό σου συνειδητά. Πάει όμως αυτό, το ξέχασες κιόλας. Ό,τι ήταν να σου πει σού το’πε κι ό,τι συγκράτησες συγκράτησες. Μέσα στην αναμπουμπούλα γυρίζεις το μαξιλάρι από την άλλη μεριά και σε λίγο βρίσκεσαι στην αγκαλιά του Μορφέα.

Τι είναι αυτό που μας διαμορφώνει; Αυτό που μας κάνει ανθρώπους ανθρώπινους και μας ξεχωρίζει από τα ζώα;

Είναι άραγε η λογική μας; Η ικανότητα να σκεφτόμαστε κριτικά; Ή μήπως η ευκολία να ξεχωρίζουμε παρελθόν, παρόν και μέλλον;

Δεν είμαι καθόλου σίγουρος για την απλούστερη απάντηση, είτε υπάρχει είτε όχι. Αυτό που βλέπω ωστόσο, στο οποίο άνθρωποι και ζώα διαφέρουμε, σχετίζεται με τις αρχές και τις αξίες μας. Τα ζώα, ζουν πέρα από κάθε ηθική έννοια. Για αυτά δεν υπάρχει το καλό και το κακό. Το ατομικό συμφέρον είναι ο κανόνας κι ακόμη κι αν ζουν ανάμεσά μας δε σημαίνει ότι δε ζουν σε μια ασφαλέστερη ζούγκλα, ζούγκλα παρόλα αυτά καθώς δεν υπάρχει η συνεργασία στον ορίζοντά τους με τον ίδιο τρόπο που υπάρχει στον δικό μας.

Κάθεσαι και παρατηρείς έναν σκύλο ή και μια γάτα. Μοιάζουν τα άτιμα να’ναι θεϊκά πλασμένα. Χωρίς έγνοιες απολαμβάνουν τις ξάπλες τους σε σημείο ανίας. Υπάρχει πιο μακάριο πλάσμα από το χορτασμένο ζώο;

Ο άνθρωπος έχει καταδικαστεί από τη φύση του να μη βρίσκει ικανοποιήση πουθενά. Η αποσύνδεσή μας αυτή από της φύσης τα πρώτα επίπεδα μας έχει κάνει να αποξενωθούμε από το ζώο μέσα μας. Ο άνθρωπος στις μέρες μας, δεν είναι ούτε διονυσιακός ούτε όμως και απολλώνιος. Δεν είναι ούτε ζώο προσανατολισμένο στο τώρα του, ούτε όμως και σοφός αρκετά για να μην τον αγγίζει τίποτα. Ο άνθρωπος στις μέρες μας, ή καλύτερα εδώ και κάποιες δεκαετίες, έχει χάσει τον πρότερο βηματισμό του. Πεθαίνει μονίμως γι’αυτό και δε νιώθει ζωντανός κι ας υπάρχει. Στην τελική υπάρχει μόνο το κουφάρι του.

Το να δεις ένα όνειρο στο οποίο νιώθεις το τί πάει να πει ζωή και να βάλεις τα κλάμματα για την αλήθεια που βρήκες δεν αρκεί. Δεν αρκεί διότι είναι μια πλάνη, ένα φάντασμα που μέσα σε μια στιγμή χάνεται. Μου έτυχε μια φορά και είδα ένα όνειρο στο οποίο πετούσα σαν τον σούπερμαν. Μεταβιβαζόμουν από επίπεδο σε επίπεδο μέχρι που μπήκα σε μια διάσταση στην οποία δεν μπορούσα να κάνω τίποτα άλλο εκτός από το να είμαι μετέωρος στο κενό, αλλά με μια αίσθηση πως εδώ που’μαι έχω κλειδώσει, ως άνθρωπος, ως ύπαρξη. Ξύπνησα και με βρήκα με πόδια και χέρια τεντωμένα σαν τον αστερία να κοιτάζω το ταβάνι. Το σώμα μου έκαιγε. Ήμουν ευτυχισμένος.

Είναι μερικές φορές που τα επίπεδα ευτυχίας μας είναι τέτοια που έχουμε την αμυδρή σκέψη πως αν τύχει και μας βρει το κακό, ακόμη και την επόμενη στιγμή, τότε δε θα πείραζε. Δε θα πείραζε γιατί νιώθουμε πως γνωρίσαμε ό,τι ήταν να γνωρίσουμε κι από εδώ και πέρα τίποτα δεν μπορεί να φτάσει την ευφορία της στιγμής. Μου έτυχε κάποιες φορές κι εμένα όπως είμαι σίγουρος πως έχει τύχει και σε άλλους. Μετά από μια ιδιαίτερη εμπειρία με φίλους, ίσως τότε που το στομάχι πονάει από τα γέλια. Μετά από ένα βράδυ γεμάτο έρωτα, αγκαλιά και χάδι. Έπειτα από μια κουραστική μέρα όταν κοιτάμε τον ουρανό και η ψυχή μας ανοίγει. Για κάτι τέτοιες στιγμές ζούμε κι ας μην το καταλαβαίνουμε, κι ας τις αφήνουμε να περνάνε χωρίς να προλάβουμε να τους πιούμε το μεδούλι.

Οι στιγμές αυτές σπανίζουν γι’αυτό και η σημασία τους είναι μεγάλη για εμάς. Έτσι εξηγείται που καμιά φορά ξυπνάμε και κλαίμε και δεν ξέρουμε το γιατί. Η ζωή μας είναι μουντή, όχι από χρώματα αλλά από συναισθήματα. Έχουμε γίνει κουβάρια που τριγυρίζουν στα χαμένα, χωρίς να ξέρουν προς τα πού πάνε. Πώς καταλήξαμε έτσι; Υπάρχει μια απάντηση που ίσως μας ξενίζει. Η έλλειψη πίστης που έχει προκύψει στην ανθρωπότητα και ό,τι αυτή την συνοδεύει. Ή για να το πω ακριβέστερα, η έλλειψη αρχών κι αξιών που μας κάνουν ανούσιους και τριγυρνάμε σαν κανονικά κουβάρια.

Η άνοδος της σημασίας της επιστήμης για την ανθρωπότητα βοήθησε στο να χτυπηθεί κατάφορα η θρησκεία. Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα και το έργο που μας χάρισε ο Δαρβίνος, έπαψε να είναι λογικό για τους νοήμονες ανθρώπους να πιστεύουν σε θρησκείες και θεούς. Πλέον, στους κόλπους της πίστης έμειναν οι συντηρητικοί, οι φοβισμένοι και οι αφελείς. Ο Νίτσε έκανε τη διαπίστωση που άρχισε να διαφαίνεται σιγά σιγά με τη γνωστή του ρήση ότι ο Θεός πέθανε και πως τον σκοτώσαμε εμείς. Είμαστε εδώ και πάνω από έναν αιώνα χωρίς Θεό για να το πούμε χοντρά χοντρά. Αυτό δεν είναι κακό από μόνο του. Το κακό στην περίπτωσή μας είναι πως δεν έχουμε αντικαταστήσει τον Θεό με κάτι άλλο. Κάποιοι έβαλαν την επιστήμη στη θέση του κι έτσι η νέα θρησκεία για πολλούς είναι η επιστήμη. Η επιστήμη όμως δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις σε όλα λόγω του τρόπου που λειτουργεί. Ναι μεν είναι ο καλύτερος τρόπος να φτάσουμε στην γνώση και την αλήθεια, αλλά υπάρχουν πράγματα στα οποία πρέπει να κάνουμε άλμα και να δώσουμε απάντηση που στηρίζεται στην όλη εμπειρία της ζωής μας. Όπως και να’χει, αυτό που θέλω να πω είναι ότι η αίσθηση που αποπνέει η σημερινή ζωή δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των συνθηκών στις οποίες ζούμε. Οι ίδιες οι συνθήκες σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο είναι αποτελέσματα του κώδικα αξιών μας.

Ποιος είναι αυτός ο κώδικας όμως και πως διαμορφώνεται;

Οι αρχές για μια οντότητα είναι σαν τις ρίζες ενός δέντρου. Είναι αυτές που πάνε όλο και βαθύτερα για να το στεριώσουν ώστε να μην πέφτει με τους ανέμους. Είναι αυτές που αντλούν υγρασία και το τροφοδοτούν για να συνεχίσει να υπάρχει. Οι αξίες από την άλλη είναι σαν τα φύλλα ενός δέντρου. Είναι από τα σημαντικότερα που αναπτύσσει ένα δέντρο για να αντλήσει πράγματα που δεν μπορούν να του δώσουν οι αρχές. Τα φύλλα το βοηθούν στη φωτοσύνθεση κι έτσι, αρχές κι αξίες συνεργάζονται από κοινού ώστε το δέντρο να επιβιώσει για τα καλά και για να αναπαραχθεί. Οι αρχές όμως δεν είναι το ίδιο με τις αξίες, προϋπάρχουν των δεύτερων και τις καθιστούν υποπροϊόντα τους. Τα όποια φρούτα θα βγάλει ένα δέντρο δεν είναι παρά οι σκέψεις, τα λόγια και οι πράξεις του. Έτσι κι ο άνθρωπος χρειάζεται αρχές που θα τον στεριώνουν. Χρειάζεται αξίες που θα τον βοηθούν να φτιάξει τροφή για τον εαυτό του. Και στόχος είναι οι αρχές και οι αξίες να τον φέρουν σε θέση να ευδοκιμήσει και να προσφέρει στη ζωή ό,τι είναι σε θέση να προσφέρει.

Εδώ και έναν αιώνα το κενό, λόγω της έλλειψης που προέκυψε από την απουσία των θρησκειών, δεν μπόρεσε να καλυφθεί όπως θα έπρεπε ώστε να ενδυναμωθεί ο άνθρωπος. Μέσα στους σωρούς των καινοτομιών της σύγχρονης κοινωνίας, σχεδόν κανείς δεν αναφέρεται στην καινοτομία που μας χρειάζεται περισσότερο από όλες. Όλες οι καινοτομίες μας, οι δημιουργίες μας, έχουν ως στόχο να καλυτερεύσουν τη ζωή με όρους υλικούς. Το κενό που νιώθει όμως ο σύγχρονος άνθρωπος χρειάζεται να καλυφθεί μέσα από ένα νέο σύνολο ιδεών, από μια καινούργια κοσμοθεωρία για τη ζωή.

Ποια η θέση του ανθρώπου στο σύμπαν; Τι είναι το άτομο και τι η ανθρωπότητα; Ποιος είμαι; Ποιος είσαι;

Όσο καλά γκατζετάκια κι αν έχουμε, αν δε δώσουμε μιας πρώτης μορφής απαντήσεις σε ερωτήσεις σαν κι αυτές, το μόνο που κάνουμε είναι να στρουθοκαμηλιάζουμε.

Προσοχή όμως, δεν τα γράφω όλα αυτά για να δώσω απαντήσεις. Τα γράφω για να καταδείξω το κύριο πρόβλημα που εγώ αντιλαμβάνομαι να μας καίει περισσότερο από κάθε άλλο. Γιατί, σε τελική ανάλυση, το σημαντικότερο βήμα για την επίλυση ενός προβλήματος είναι η αναγνώριση ότι υπάρχει. Και υπάρχει, αυτό μπορώ να το εγγυηθώ.

Δεν είναι καλό σημάδι να κλαις μέσα στον ύπνο σου. Αυτό δείχνει ότι υπάρχουν πράγματα για τα οποία δεν νιώθεις καθόλου καλά. Πράγματα τα οποιά σε στοιχειώνουν ακόμη κι όταν προσπαθείς να ξεκουραστείς και να ξεχάσεις για λίγο τα της ζωής.

Θα ήθελα πολύ να μοιραστώ μαζί σας τις αρχές και τις αξίες μου, αυτές τις οποιές σιγά σιγά διαμορφώνω. Δεν είμαι όμως σε θέση. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι δε συμφωνώ με την κριτική του Νίτσε στον χριστιανισμό. Δεν τον θεωρώ μηδενιστή, άνθρωπο που προσπάθησε να τα γκρεμίσει όλα, όχι. Ο Νίτσε ήθελε να γκρεμίσει για να χτίσει κάτι ανθεκτικότερο. Η ηθική του όμως ήταν βιοηθική πριν την ώρα της. Όπως και να’χει, είμαι πολύ μικρός ακόμα, και ίσως να μη μεγαλώσω ποτέ αρκετά σε πνευματικό επίπεδο για να φτάσω να καταλάβω τον Νίτσε. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν μπορώ να’χω άποψη.

Στο παρόν κείμενο, ήθελα να ξεφύγω λίγο από τα τετριμμένα, τις απ’έξω απ’έξω προσεγγίσεις μου. Θέλω να αναφερθώ σε πράγματα βαθύτερα και να πάρω θέση. Για εμένα, το κακό δεν είναι να έχει κανείς άλλες αρχές κι αξίες σε σχέση με τις δικές μου. Το κακό είναι να μην ξέρει ποιες είναι οι αρχές και οι αξίες του και να μην κάνει τίποτα για να τις μάθει και να τις διαμορφώσει. Το γνώθι σαυτόν, η σημαντικότερη φιλοσοφική συμβουλή, χτυπάει στα αυτιά μου τόσο δυνατά που με κάνει να τρελένομαι. Βλέπω τον κόσμο να γίνεται σμπαράλια, αποξενωμένο, σακατεμένο και απαλλοτριωμένο. Έχει χαμένες τις αρχές και τις αξίες του γιατί δεν τις έμαθε ποτέ. Του τις πέρασε το σύστημα που φτιάξαμε χωρίς να ελέγξουμε αυτούς που το διαμόρφωσαν. Χωρίς να το κρίνουμε διεξοδικά.

Πολλοί έφτασαν κοντά. Είπανε πράματα για τις κοινωνικές και τις οικονομικές συνθήκες στις οποίες ζει ο άνθρωπος. Εντόπισαν το πρόβλημα σε αυτές και έκαναν προτάσεις για να τις αλλάξουμε εισάγοντας νέες πολιτικές δομές. Αν έμεναν όμως στο βαθύτερο επίπεδο δε θα πρότειναν άλλο σύστημα. Δεν είναι ότι ο Μαρξ είχε άδικο στην κριτική του. Είχε άδικο όμως στην πρότασή του. Γιατί ο άνθρωπος παραμένει το ίδιο απάνθρωπος είτε έτσι είτε αλλιώς. Γιατί η όποια αλλαγή πρέπει να προκύψει μέσα από την επανάσταση της συνείδησης κι όχι την επανάσταση της εξουσίας. Μπότα είναι είτε έτσι είτε αλλιώς που μας πατάει και μας πνίγει.

Δεν αρκούν όλα αυτά όμως και ήδη μας στοίχισαν αρκετά. Μας στοίχισαν ανθρώπους, μας στοίχισαν χρόνια, μας στοίχισαν ζωή. Όλα τα συστήματα, ως συστήματα δεν καταφέρνουν άλλο εκτός από το να μας βάλουν σε τετράγωνα πλαίσια κι έτσι να μας περιορίσουν μιας και το σχήμα του καθενός και της καθεμιάς είναι ακανόνιστο. Δεν είμαι υπέρ κανενός συστήματος, είμαι μόνο κατά των χειροτέρων. Θεωρώ ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμη να διανύσουμε για να φτάσουμε σε ικανοποιητικό σημείο. Διαβλέπω ωστόσο το θεμέλιο για να πάμε προς τα εκεί, να πάρουμε την κατεύθυνση που πιστεύω ότι αξίζει.

Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει την τύχη και την ατυχία να περνά τη ζωή του πάνω σε μια τεράστια υπαρξιακή φούσκα στη σούπα της ζωής μας και στο καζάνι που βράζουμε. Ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο μόνος και χαοτικός, αδύνατο να καταλάβει τον εαυτό του. Ζούμε στην εποχή που η ανθρωπότητα άρχισε να μετεξελίσσεται σε κάτι τελείως διαφορετικό από αυτό που γνωρίζαμε ως σήμερα. Γεννηθήκαμε άνθρωποι και θα πεθάνουμε ως κάτι, έστω και ελάχιστα, αλλιώτικο. Τι θα είναι αυτό; Δεν το γνωρίζουμε, αλλά θα το διαμορφώσουμε. Το κυριότερο είναι να φτιάξουμε μια νέα κοσμοθεωρία, ένα καινούργιο σακάκι ή φόρεμα για να φορέσουμε. Κι ας το αλλάξουν τα επόμενα κύματα ζώης που θα έρθουν για να μας αντικαταστήσουν. Το χρειαζόμαστε όμως το ρουχαλάκι μας, γιατί είμαστε απογυμνωμένοι από ηθική και παγώνουμε πνευματικά. Έχουμε περάσει τα στάδια ωστόσο που ένας πάνσοφος ετοίμαζε το ρούχο ολωνών μας. Πλέον, ο καθένας και η καθεμιά, οφείλουμε να ετοιμάσουμε την δική μας θεωρία για τη ζωή. Η κοσμοαντίληψη, το να δούμε καλύτερα το άτομό μας και την ίδια την ανθρωπότητα της οποίας αποτελούμε αδιάσπαστο κομμάτι μέσα στο συμπαντικό γίγνεσθαι, είναι που θα μας τροφοδοτήσει με συναισθήματα, εικόνες και σκέψεις. Αξιοποιώντας τα σχηματίζουμε ιδέες και τις μοιραζόμαστε με τον κόσμο. Αντλώντας από το παραγώμενο αυτό σύνολο ιδεών, από όλους για όλους, φτιάχνει ο καθένας το ρουχαλάκι του. Ρουχαλάκι το ρουχαλάκι, ντυνόμαστε πνευματικά και ενδυναμώνουμε έτσι ολόκληρη την ανθρωπότητα. Χθες η ανθρωπότητα φορούσε τα κοστούμια της, παλιότερα τις χλαμήδες της, σήμερα φορά τζιν και πόλο, αύριο θα βάλει κάτι νέο. Το’χει ανάγκη. Αυτό πρέπει να καταλάβουμε καλά. Μας λείπει κάτι. Αυτό είναι που έχει σημασία.

Όλοι μας πρέπει γιατί αξίζει να πέσουμε πυρετωδώς στο εσωτερικό μας εργαστήρι και να μας φτιάξουμε κάτι. Ένας για όλους και όλοι για έναν.

Άνοιξε την πορτούλα σου, μπες μέσα στον εαυτό σου. Άναψε το φως, καθάρισε λίγο και πιάσε δουλειά. Όλα τα δεινά μας ξεκινάνε από εκεί. Από την έλλειψη αυτογνωσίας που συμβάλλει στο να μην είμαστε δημιουργήματα του εαυτού μας.

Μια ζωή την έχουμε. Γιατί να ζούμε σε κουφάρια. Γιατί να ζούμε με τα ρούχα άλλων. Γιατί να μην είμαστε αυτόνομοι κι αυτάρκεις από τη στιγμή που αυτό είναι το σημαντικότερο.

Θα μου πείτε και πώς να γίνουν όλα αυτά με τις υπάρχουσες συνθήκες διαβίωσης. Και θα σας πω πως έχετε δίκιο. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να επιδιώξουμε ώστε να αλλάξει. Πάνω από έναν αιώνα τώρα ζούμε στην εκλεπτυσμένη σκλαβιά του 5ήμερου-40ωρου. Βγάζουμε χρήματα ίσα ίσα για να κρατήσουμε τη μηχανή του σώματός μας σε λειτουργία και ίσως λίγα παραπάνω για να μην πέσουμε στους υπερπλούσιους ρουφιάνους που πίνουν το αίμα της ανθρωπότητας και τους φάμε. Το αστείο είναι ότι αν ήμασταν στη θέση τους το πιθανότερο είναι ότι θα κάναμε τα ίδια. Όπως και να’χει, οι συνθήκες πρέπει σιγά σιγά να αλλάξουν και η ανθρωπότητα να απελευθερωθεί από όσα την κρατούνε δέσμια. Έχουμε πολλά να δούμε μπροστά μας και να μάθουμε για τη ζωή, αν καταφέρουμε να μην αυτοκαταστραφούμε. Πρέπει να γίνει συνείδηση όλων όμως ότι τίποτα δεν είναι προδιαγεγραμμένο και προτετελεσμένο, είμαστε εμείς αυτοί που διαμορφώνουμε την μοίρα μας, την μοίρα της ανθρωπότητας με κάθε σκέψη και με κάθε πράξη μας. Το μερίδιο της ευθύνης είναι μεγάλο όπως η ελευθερία στην οποία στεκόμαστε μπροστά επίσης. Τίποτα δεν μπορεί να μας περιορίσει παρά μόνο η αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας ως σύνολο.

Το μεγαλύτερο όνειρο που έχω και που με κάνει, αντί να ξυπνώ μέσα στα δάκρυα, να θέλω να συνεχίσω να ονειρεύομαι, είναι η δημιουργία χώρων στους οποίους τα υγιέστερα ανθρώπινα κύτταρα θα έρχονται σε επαφή, και θα βρίσκουν αδερφούς κι αδερφές τους, θα ανταλλάσσουν απόψεις και θα συνδιαλέγονται για να παραγάγουν ζωή και πνεύμα.

Κάθε ένας από εμάς, είναι ο κόσμος ολόκληρος. Η κάθε γέννα μάς φέρνει κι από έναν καινούργιο όπως και κάθε θάνατος μάς αφαιρεί έναν άλλο.

Να φτιάξουμε τον εαυτό μας. Να φτιάξουμε τον κόσμο μας και να βρούμε τα κότσια να τον μοιραστούμε. Να μάθουμε ποιες οι αρχές κι οι αξίες μας, να σταματήσουμε να είμαστε έρμαια της τύχης, να ορίσουμε εμείς, όσο το μπορούμε, τη ζωή μας.

Τώρα μπορώ να πεθάνω λίγο πιο ήρεμος.