Έξω χιονίζει. Δεν το έστρωσε ακόμη, αλλά μέχρι να τελειώσω αυτό το κείμενο είμαι σίγουρος πως θα το έχει κάνει. Πέφτει απαλό το χιόνι, στη θέασή του αφήνεσαι για λίγο απ’ότι σου σκοτίζει το μυαλό, θυμάσαι τα παιδικά χρόνια, τότε που λαχταρούσες το χιόνι, την περπατησιά πάνω του, τα παιχνίδια μαζί του.
Τα χρόνια όμως πέρασαν, η αντίληψή σου έχει αλλάξει, η κατανόηση έχει μεγαλώσει, πέρα από τις αναπολήσεις τις ευχάριστες σου γεννιούνται κι ερωτήματα, πως την παλεύουν όσοι εργάζονται έξω με τέτοιο καιρό, πόσα ατυχήματα θα έχουμε, πως θα ζεσταθεί ο κόσμος;
Είναι οι δυο όψεις του ίδιου φαινομένου, αυτές που το παιδί δεν μπορεί να δει, αλλά που οι ενήλικες τις νιώθουν στο πετσί τους. Έτσι και με όλα τα άλλα. Τα πάντα γύρω μας έχουν τη θετική και την αρνητική πτυχή τους, κι εναπόκειται σε εμάς τους ίδιους να τις διακρίνουμε και να τις ζυγίσουμε.
Μέσα στην εβδομάδα ξέσπασε ένας πόλεμος, ένας πόλεμος ανάμεσα σε δυο λαούς συγγενικούς, με παρόμοια αν όχι ίδια κουλτούρα, ανάμεσα στην Ουκρανία και τη Ρωσία. Τι είναι ο πόλεμος άραγε; Τι τον καθορίζει; Ποια η εννοιολογική του βάση;
Πόλεμος πατήρ πάντων μας έλεγε ο Ηράκλειτος, ή τουλάχιστον έτσι έχει φτάσει ως τις μέρες μας πως είπε. Κι όχι, δε σημαίνει ακριβώς ότι ο πόλεμος όπως τον γνωρίζουμε σήμερα είναι ο πατέρας όλων, αλλά κυρίως ότι στη ζωή συντελλούνται λογιών λογιών συγκρούσεις ανάμεσα σε δυνάμεις της φύσης. Το μόνο σταθερό πράγμα υπό μία έννοια καθίσταται η ίδια η αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων, κι αυτό σε βαθύτερο επίπεδο αλλάζει καθώς μπαίνει στην εξίσωση και η ροπή της αλλαγής που αλλάζει τα πρόσημα και τους συντελεστές της. Όπως και να’χει, ό,τι στατικό μοιάζει πεθαμένο, για την ακρίβεια ούτε πεθαμένο αλλά ψεύτικο, φωτογραφία μόνο που σφραγίζει το χρόνο.
Ο πόλεμος που ξεκίνησε η Ρωσία, που κυβερνάται από τις μυστικές υπηρεσίες και πιο συγκεκριμένα από τον Πούτιν, έναντι στην Ουκρανία, είχε ως επιχειρήματα ανυπόστατες δικαιολογήσεις, οι οποίες ναι μεν μπορεί να εξηγούν βάσει αληθινών γεγονότων κάποια πράγματα, ωστόσο δε, δεν επαρκούν ώστε να εξηγήσουν από μόνες τους τις φαινομενικά παράλογες κινήσεις ενός επικίνδυνου ανθρώπου, που κυβερνά δεσποτικά ένα επικίνδυνο κράτος και εις βάρος του λαού του κι όχι μόνο. Ο συγκεκριμένος πόλεμος διαφέρει από τους πολέμους που διεξάγονται κάθε τόσο γιατί, κι ελπίζω να διαψευσθώ μελλοντικά, ανοίγει τον ασκό του Αιόλου, ξεκλειδώνοντας ανέμους οι οποίοι μπορούν να μας πάρουν και να μας σηκώσουν πολύ ψηλά, τόσο που όταν θα καταλαγιάσουν θα πέσουμε και θα σκάσουμε σαν τα καρπούζια κάτω στη γη.
Δε θα κάνω γεωπολιτική ανάλυση γιατί δεν είμαι κατάλληλος για κάτι τέτοιο, προσπαθώ μόνο να διαβάσω σημεία των καιρών και να σκιαγραφήσω το τί, ενδεχομένως, κόσμος γεννάται τον καιρό αυτό. Γιατί, κι ας μη μας ξενίζει τόσο, το ’22 θα είναι μια χρονιά κατακλυσμιαίων αλλαγών που θα επαναπροσδιορίσουν τους όρους της ζωής μας.
Το στρώνει για τα καλά.
Με τον πόλεμο που ξεκίνησε ο Πούτιν, και θα πρέπει να το συγκρατήσουμε στη μνήμη μας αυτό, έπεσε η μάσκα που φόραγε τόσα χρόνια, τόσα χρόνια που έκανε ότι είναι συζητήσιμος αν και δύσκολος, αλλά όχι παράφρων, όχι παρανοϊκός. Οι ηγεσίες του δυτικού κόσμου, παρόλο που κάνουν σαν να μη γνώριζαν, κατάλαβαν πλέον ότι το παιχνίδι αλλάζει άμεσα και κλείνονται να πάρουν θέση. Μέχρι τώρα ο πόλεμος ή καλύτερα οι συγκρούσεις λάμβαναν χώρα σε άλλα επίπεδα, λιγότερο επικίνδυνα, αλλά και χωρίς να σταματήσουν ποτέ. Οι δυτικές κοινωνίες και τα συστήματά τους, με τους δημοκρατικούς τους θεσμούς και τις ανοιχτές οικονομίες, παρά τα προβλήματα με τη διαφθορά, τις αυταρχικές διαθέσεις κάποιων, ακόμη και την εκμετάλλευση των εκλογών υπέρ των λαϊκιστών, δεν έχασαν το δρόμο τους τελείως, το βαγόνι τους δεν εκτροχιάστηκε. Από την άλλη, οι χώρες που έχουν καθεστώτα αυταρχικά που τα δεσπόζουν δικτάτορες της νέας εποχής, διολισθαίνουν όλο και περισσότερο προς την απολυταρχία ενώ παράλληλα δυναμώνουν και δημιουργούν άτυπες ή τυπικές συμμαχίες. Ο κοινός τους εχθρός είναι οι χώρες που διακατέχονται από αξίες όπως η ελευθερία, η δικαιοσύνη και η δημοκρατία. Στα μάτια τους, που πλέον θα αρχίσουμε να βλέπουμε μέσα από τις κάννες όπλων, γυαλίζουν τα δικά μας συστήματα γιατί εσωκλείουν όλα όσα θα μπορούσαν να τους ανατρέψουν.
Στον πόλεμο του Πούτιν, πολεμάνε Ρώσοι στρατιώτες που μεγάλωσαν με games όπως αυτά που παίζουμε κι εμείς, θύματα μιας προπαγάνδας εθνικιστικής που ονειρεύεται αυτοκρατορίες, και Ουκρανοί, που τη στιγμή αυτή δίνουν μια μάχη που τα αποτελέσματα της έκβασής της θα μας επηρεάσουν όλους, σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ο συγκεκριμένος πόλεμος μοιάζει παράλογος από κάθε άποψη αλλά δυστυχώς είναι άλλη μια κίνηση ενός ανθρώπου που μπορεί να φτάσει στα άκρα, ακόμη ένα άνοιγμα στη σκακιέρα που έχει μπροστά του. Ο Πούτιν διαφέρει από τους πολιτικούς της δύσης, έχει διαφορετικό τρόπο σκέψης μιας και μεγάλωσε στην Σοβιετική Ένωση ενώ γαλουχήθηκε και μυήθηκε στις μυστικές της υπηρεσίες. Δεν είναι άνθρωπος που το συναίσθημα τον κυριεύει εύκολα κι ότι κάνει, από τότε που κατέλαβε επί της ουσίας την εξουσία στη χώρα του, το κάνει βάσει σχεδίου, δικού του κυρίως αλλά με τη συνδρομή των καλύτερων μυαλών της χώρας του κι όχι μόνο. Το επεισόδιο που βλέπουμε να ξετυλίγεται αυτό τον καιρό, είναι μια μάχη μόνο μπρος σε έναν πόλεμο που υπόκωφα λαμβάνει χώρα εδώ και πολλές δεκαετίες, αν όχι αιώνες κι ίσως χιλιετίες. Ας μην ξεχνάμε τί ήταν ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ανάμεσα σε Σπαρτιάτες και Αθηναίους και τις συμμαχίες τους. Ουσιαστικά κάθε πόλεμος, με ό,τι αφήγημα κι αν επικαλείται, μπορεί να βρει τις ρίζες του στο βάθος των αιώνων.
Από το ατομικό στο συλλογικό συμφέρον κι από την οντότητα των συλλογικών στις συμμαχίες κρατών. Το άτομο και το εγώ του είναι η αρχή όλων. Χτίζει ταυτότητες για να κρύβει τη γύμνια του και συστρατεύεται με άλλους υπέρ κοινών συμφερόντων δημιουργώντας ομάδες όπως τα έθνη. Κι από τα έθνη δημιουργούνται οι ενώσεις όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Το ζήτημα για τον άνθρωπο του σήμερα είναι να καταλάβει τις ταυτότητες που σαν ταμπέλες έχει κρεμασμένες στο λαιμό του και να αναγνωρίσει τα συμφέροντά του, να δει μέσα από ποιες οντότητες και συμμαχίες τα συμφέροντα αυτά ενδυναμώνονται και να πάρει θέση, γιατί, όσο κι αν θέλει να το αποφύγει, κάποια στιγμή θα το κάνει είτε με ένα όπλο στο χέρι είτε με μια μπότα στο κεφάλι.
Αυτό που με στενοχωρεί και δεν μπορώ να ξεπεράσω είναι ότι οι λαοί, οι απλοί άνθρωποι σαν εμένα κι εσένα, δεν έχουν και πολλά να χωρίσουν γιατί θέλουν κυρίως την ησυχία τους, αλλά παρόλα αυτά, μαλλιοτραβιούνται για ένα σωρό ανοησίες που τους έχουν βάλει στο κεφάλι όσοι πανούργοι θέλουν να κρατούν τα ηνία της ανθρωπότητας. Κι αυτό είναι το κρίμα, νέοι άνθρωποι με αίμα που βράζει και όρεξη για ζωή ρίχνονται σε μάχες που δίνουν για λογαριασμό άλλων, οι οποίοι έχουν σάπιες ψυχές και είναι ανδρείκελα του δαίμονα που κρύβουν μέσα τους.
Στον νέο κόσμο που αναδύεται οι συρράξεις θα περιχαρακώσουν τις χώρες και θα τις αναγκάσουν να ετοιμαστούν ξανά, όσες από αυτές δεν ετοιμάζονταν, για πόλεμο μακράς διαρκείας. Η άνοδος του αυταρχισμού διεθνώς είναι κάτι που ως κύμα πάει κι έρχεται, έρχεται σχεδόν φυσικά αλλά φεύγει μετά από αιματοκύλισμα. Η πρωτοκαθεδρία της ανοιχτής κοινωνίας που βασίζεται στην ίδια την αξία του ανθρώπου μαστίζεται κυρίως από την αφέλεια που τη διακατέχει κι όχι από τον εχθρό της. Μόνη της βγάζει τα μάτια της όταν σε καιρούς ειρήνης, ξεγελιέται νομίζοντας ότι ελέγχει τα πράγματα και χαλαρώνει, ενώ θα έπρεπε να συνεχίζει, όπως ο αυταρχισμός το κάνει, να δυναμώνει για την επόμενη μάχη σε αυτόν τον πόλεμο που είναι η ζωή. Ο αυταρχισμός μπορεί να κινείται πιο εύκολα σαν κομάντο αλλά του λείπει το ηθικό υπόβαθρο κι ακόμη και τα άρρωστα αυτά κύτταρα της ανθρωπότητας που τον υπακούν νιώθουν βαθιά μέσα τους τον λάθος δρόμο που πήραν αλλά ξέρουν πως είναι αργά για αλλαγή σε μια ζωή που οδεύει προς τη δύση της.
Σκέφτομαι για τον ρωσικό λαό που δε γνώρισε ποτέ του τη γλύκα και την ευθύνη που προκύπτει από την ελευθερία, όσο κάλπικη κι αν είναι αυτή πολλές φορές, το πόσο πόνο έχει νιώσει ώστε να φτάσει σε σημείο να δημιουργήσει και να συνδράμει τα μέγιστα στις τέχνες και τις επιστήμες, την ίδια τη ζωή. Τη μια τους τσάρους, την άλλη το κόμμα, τώρα την KGB, δεν αποτίναξε από πάνω του αυτός ο λαός του δυνάστες που τον εκμεταλλεύονται, το άλογο από τη φάρμα των ζώων δεν έμαθε ακόμη την πραγματική χαρά. Σκέφτομαι τον ουκρανικό λαό που έμπλεξε άθελά του, κυρίως επειδή έτυχε να βρίσκεται δίπλα σε έναν δικτάτορα, με όλα όσα ο άνθρωπος δεν πρέπει να γνωρίσει, με τον φόβο και την αγωνία, με τον τρόμο του πολέμου. Σκέφτομαι εμάς τους ευρωπαίους, πόσο ήρεμες δεκαετίες περάσαμε, χρόνια στα οποία μας ένοιαζε πρωτίστως το πως θα περάσουμε καλά σαν τυπικές μαϊμουδίτσες που’μαστε, πολλές φορές εις βάρος άλλων λαών, σίγουρα εις βάρος των γεννεών που έρχονται. Σκέφτομαι και τον υπόλοιπο κόσμο, που σαστίζει και δεν καταλαβαίνει που πάει το πράγμα κι αναρωτιέται αν πρέπει να αντιδράσει έτσι ή αλλιώς, αν πρέπει να πάρει θέση και με ποιους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να εντείνει τις προσπάθειες για ενοποίηση γιατί πάει να περάσει από συμπληγάδες κι αν είναι διάσπαρτη είναι καταδικασμένη να χαθεί στον νέο μας κόσμο. Οι συμμαχίες μας πρέπει να ενδυναμωθούν υλικοτεχνικά. Ρωσία, Κίνα, Τουρκία κι όλοι οι λοιποί ταραξίες δυναμώνουν και παίρνουν τα πάνω τους ενώ σιγά σιγά ακούγονται τύμπανα πολέμου. ΗΠΑ, ΕΕ και λοιπές δημοκρατικές κοινωνίες πρέπει να αναγνωρίσουν το πρόβλημα, που πλέον δεν μπορούν να πουν ότι δεν υπάρχει, και να αρχίσουν να προετοιμάζουν έδαφος για πολέμους σε πολλαπλά επίπεδα που ελπίζω να έχουν λιγότερες αιματοχυσίες σε σχέση με τους πολέμους του παρελθόντος.
Τόσα χρόνια είχαμε να ενδυναμώσουμε τον άνθρωπο μα τα αφήσαμε να πάνε στράφι και να τα εκμεταλλευθεί το ιδιωτικό συμφέρον. Τώρα οι νέες συνθήκες μας βρίσκουν απροετοίμαστους και αρχίζουμε να τρέχουμε σαν τα ποντίκια. Το επίπεδο στο ανθρώπινο κεφάλαιο είναι ιδιαίτερα χαμηλό, ίσως πιο χαμηλό από ότι ήταν στο παρελθόν που τουλάχιστον οι άνθρωποι ήταν άνθρωποι της πράξης κι όχι απλά καταναλωτές, το πολιτειακό επίπεδο και οι πολιτικοί μας επίσης δεν πιάνουν ούτε τη βάση, και πως να το κάνουν άλλωστε αφού βγήκαν από την ίδια μήτρα με όλους εμάς. Τα πράγματα γίνονται ολοένα και πιο κρίσιμα και σιγά σιγά θα αρχίσουμε να το βιώνουμε όλοι, όπου κι αν βρισκόμαστε. Η πανδημία από τη μια κι ο πόλεμος του Πούτιν από την άλλη, θα επιδράσουν πολλαπλασιαστικά κι όχι αθροιστικά, με αρνητικές συνέπειες για τις ζωές μας, κι εκεί που ονειρευόσουν πώς θα γεράσεις, τώρα θα αρχίσεις να ονειρεύεσαι απλά να γεράσεις.
Μακάρι να διαβάζω λάθος τα σημεία των καιρών, μακάρι να πέφτω έξω στη σκιαγράφηση. Μακάρι να είμαι απλά ένας γραφικός που τον διακατέχει περισσότερο ο φόβος κι όχι η σοφία της στιγμής. Το μόνο για το οποίο είμαι σίγουρος όμως είναι το γεγονός ότι από εδώ και πέρα πρέπει να δυναμώσουμε όλοι και να γίνουμε πιο ενεργοί, να μην αφήνουμε τις εξελίξεις να μας προσπερνούν χωρίς να πάρουμε θέση, γιατί ενδεχομένως να έχουν συνέπειες που θα γυρίσουν ως μπούμερανγκ να μας βρουν στο κεφάλι. Κι αν δεν πάμε εθελοντές σε μάχες του πεδίου, να μην πέσουμε στην πλάνη ότι δεν μπορεί ο λόγος μας και οι πράξεις μας να έχουν αποτελέσματα, έστω και μικρά, και πρωτίστως, να μην κάνουμε πλάκα με όλα όσα συμβαίνουν, όπως πλάκα κάναμε τόσα χρόνια κι αρχίζουμε την πλάκα μας σιγά σιγά να την λουζόμαστε. Το γέλιο και η ευδιαθεσία είναι σημαντικά αλλά δεν είναι ο αυτοσκοπός της ζωής. Περισσότερο αξίζει μια ζωή που τα έχει όλα μέσα της και πρώτα και κύρια την επιλογή που σου δίνεται για το πώς θα τη ζήσεις. Αν θέλεις να πάρεις μέρος, και μην νομίζεις πως θα το αποφύγεις αυτό, ξεκίνα σιγά σιγά να ενημερώνεσαι, ανάλογα με το χρόνο που μπορείς να διαθέσεις, και πρόσεχε τις φωνές που αφήνεις να σε επηρεάζουν γιατί θα σε καθορίσουν κιόλας. Η προπαγάνδα είναι εδώ και είναι αληθινή, με όλα τα θετικά και όλα τα αρνητικά της στο μάξιμουμ.
Να δυναμώσουμε για τον πόλεμο που γίνεται πιο έντονος, σωματικά και πνευματικά, να πάρουμε θέση, να επηρεάσουμε προς τα εκεί που πιστεύουμε ότι αξίζει να το κάνουμε. Να μην είμαστε μόνο παρατηρητές γιατί θα τη φάμε στο τέλος τη σφαίρα στο κεφάλι. Να ενδυναμώσουμε τις κοινωνίες μας και τους θεσμούς τους. Να προσέξουμε την κατανάλωσή μας γιατί είναι πέρα των άλλων και μια ψήφος. Κι αν είμαστε τυχεροί, ίσως αποφύγουμε το ανοιχτό πεδίο με τα όπλα στα χέρια.
Η ειρήνη δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ανάπαυλα ανάμεσα στις μάχες δυστυχώς κι αυτό το γνωρίζει κάθε ένας που έχει δει βαθιά μέσα του. Η ζωή είναι πόλεμος, μια δυναμική διαδικασία, με καταστάσεις που αλλάζουν συνεχώς και που δεν ισορροπούν και για τόσο πολύ.
Έξω έχει ήδη 20 πόντους χιόνι. Winter has come.
Στοχαστής 