Εδώ και χιλιάδες χρόνια τίποτα δεν αλλάζει παρά μονάχα ο τρόπος που η σκλαβιά μας φανερώνεται.
Κι ενώ ο καθένας θα μπορούσε να πει ότι και είμαστε πιο ελεύθεροι και ζούμε καλύτερα σε σχέση με τους ανθρώπους του παρελθόντος, χωρίς να υποπίπτει σε λάθη, παρόλ’ αυτά δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ο άνθρωπος έχει απελευθερωθεί πλήρως και πως ζει όσο καλύτερα θα μπορούσε να ζει.
Γι’αυτό κι αξίζει να εξετάζουμε τα όρια της ελευθερίας στα οποία μπορεί να φτάσει, χωρίς, ωστόσο, να πρέπει να τα υπερβεί. Σε κάθε εποχή, η εκάστοτε κοινωνία, οφείλει να επανεξετάζει όσα κληρονόμησε από τους προγόνους της, αποφεύγοντας αν το μπορεί να επανεφευρίσκει τον τροχό.
Αυτοκράτωρ, βασιλιάς ή τύραννος. Πολίτης, υπηκόος ή σκλάβος. Ο άνθρωπος είτε έτσι είτε αλλιώς δεν έπαυε και δεν έπαψε να είναι δέσμιος καταστάσεων, συμφερόντων κι επιθυμιών. Σίγουρα υπάρχει μια βαθμίδα κατά την οποία το να’σαι σκλάβος είναι χειρότερο του να’σαι βασιλιάς ή ακόμη και πολίτης. Ας μην τρέφουμε αυταπάτες ωστόσο πως υπάρχει το τέλειο. Ακόμη και στις μέρες μας, είναι καλύτερο να’σαι εισοδηματίας ή κληρονόμος μεγάλης περιουσίας από το να εργάζεσαι ή χειρότερα να δουλεύεις, γιατί εννοείται ότι οι λέξεις δεν χρησιμοποιούνται τυχαία, κι αντί για εργοδότη να’χεις αφεντικό σα σκύλος, σα σκλάβος σύγχρονος και να παρακαλάς για 8ωρο και 5νθήμερο με βασικό μισθό που δε φτάνει ούτε για τα βασικά του μήνα. Κι ως εισοδηματίας ή κληρονόμος όμως υποτάσσεσαι ως ένα βαθμό σε ανθρώπους και καταστάσεις, σε νόμους και διατάξεις, σε όλα αυτά που δε θα ήθελες να σε περιορίζουν κι όμως το πετυχαίνουν. Ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος, αν το μπορούσε θα ήταν ένας μικρός θεός, πάνω απ’όλους τους άλλους και θα τους εξουσίαζε. Μοιάζει με φυσική σχεδόν τάση, είναι κομμάτι της ζωώδους φύσης του η οποία τον κάνει να θέλει να σπάσει το κεφάλι σε αυτόν με τον οποίο διαφωνεί, αλλά τους σώζει και τους δυο ο νηπιακός μας πολιτισμός και οι θεσμοί του. Βιολογικά ακόμη είμαστε κοντύτερα στο ζώο, παρά σε κάτι που νομίζουμε πως είμαστε, κάτι θεϊκότερο και πιο ευγενές. Ο άνθρωπος γεννιέται ως ζώο και μόνο εξανθρωπίζεται στην πορεία ενώ πολλές φορές δεν τα καταφέρνει όσο θα έπρεπε για να μπορέσει να συνυπάρχει με τους συνανθρώπους του.
Όποιος κι αν είσαι, ό,τι κι αν είσαι ή κατέχεις, δε θα πάψεις ποτέ να’σαι δέσμιος σε όσα θα ήθελες να αποτινάξεις. Ο άνθρωπος είναι μοναχικός ακόμη κι αν ζει με άλλους. Γεννιόμαστε μόνοι, ζούμε κρυφά στις σκέψεις μας μόνοι κι ας κάνουμε φίλους, ας δημιουργούμε οικογένεια και παιδιά, και καταλήγουμε να πεθαίνουμε μόνοι. Αν μπορούσαμε να δούμε στο μυαλό του άλλου ή της άλλης, θα ανακαλύπταμε μια ομοιότητα σε όλες τις αρνητικές σκέψεις που κάνουμε κι εμείς οι ίδιοι κι ίσως τότε παύαμε να ντρεπόμαστε για το μαϊμουδίστικο μυαλό μας. Χρειάζεται πολύ κόπο και τις ευνοϊκότερες συνθήκες για να γίνει το τέρας μέσα μας, ίσως, ένας άγγελος που δε θα διακατέχεται από αρνητικότητα αλλά από τα ευγενέστερα συναισθήματα για τη ζωή εν γένει.
Ναι, η ανθρωπότητα έκανε πολλά βήματα εμπρός και πλέον δεν ψοφάμε αλλά πεθαίνουμε, δεν βιοποριζόμαστε αλλά ζούμε, έστω κι αν πρόκειται μονάχα για ένα μεγαλύτερο ποσοστό από τις κοινωνίες του παρελθόντος. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να επαναπαυθούμε και να απολαύσουμε τα φρούτα των προσπαθειών μας αλλά να εντείνουμε αυτές τις προσπάθειες για να συμπεριλάβουμε κι άλλους. Όχι απλά άλλους για την ακρίβεια αλλά όλους, γιατί η ανθρωπότητα δε θα ξεφύγει από τη σκλαβιά όσο υπάρχουν σύγχρονοι σκλάβοι.
Δεν πιστεύω ότι είμαστε όσο ελεύθεροι θα θέλαμε γιατί ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την ελευθερία απέχει παρασάγγας από αυτό που χρειάζεται μια κοινωνία για να’ναι λειτουργική. Για να γίνει ωστόσο η κοινωνία αυτή ακμάζουσα και να ευδοκιμεί, χρειάζεται να βρει τα καλύτερα όρια της ελευθερίας που μπορεί. Και η κοινωνία του σήμερα, με τις διαμορφωμένες συνθήκες της καλείται ξανά να ορίσει την ελευθερία στο λεξιλόγιο και το νομικό της πλαίσιο. Αυτό που εμείς μπορεί να’χουμε σήμερα, κι αν άλλοι του παρελθόντος μόνο το ονειρευόντουσαν, έχει καταλήξει για μας να γίνει μια φυλακή. Εκεί που η τροφή σπάνιζε και το σώμα ατροφούσε, σήμερα η τροφή μας περισσεύει και λιώνουμε στο λίπος. Εκεί που οι υλικές διευκολύνσεις έμοιαζαν με σενάρια επιστημονικής φαντασίας, σήμερα καταλήξαμε να’χουμε χάσει το μυαλό μας και να ατροφεί το πνεύμα λόγω ανίας που προκαλείται επειδή το σώμα δεν λειτουργείται όπως στο παρελθόν. Έχουμε πιο πολλά αλλά είμαστε πιο λίγοι, όχι σε αριθμό, αλλά σε ποιότητα. Ακόμα και οι γνώσεις, από εκεί που υπήρχαν σε βιβλία, οι ποιοτικότερες αυτών, και σπάνιζαν, πλέον υπάρχουν σε τέτοιο βαθμό γύρω μας που μας κάνει να κολυμπάμε μέσα τους με το ζόρι, ενώ πολλά μυαλά πνίγονται εντός τους.
Σαν τα μυρμήγκια τόσα χρόνια μαζεύουμε σαν τρελοί και καταλλήξαμε να’χουμε σωρούς σκουπιδιών στους οποίους κατοικούμε. Εκεί που χθες χανόμασταν στο λίγο, σήμερα χανόμαστε στο πολύ. Πλέον, αν θέλουμε να υπερβούμε τη σκόπελο, θα πρέπει να ξαναμάθουμε το μέτρο. Θα πρέπει να γίνουμε λίγο πολύ μινιμαλιστές, να πετάξουμε όσα πράγματα δε χρειαζόμαστε, γιατί ό,τι δε χρησιμοποιείς εσύ, σε χρησιμοποιεί αυτό, και να αδειάσουμε το κεφάλι μας από όλες τις αχρείαστες πληροφορίες. Καλό το διαδίκτυο, αλλά ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι φτιαγμένος για κάτι τέτοιο. Ναι, κάθε στιγμή γινόμαστε δέκτες αναρίθμητων πληροφοριών οι οποίες ορίζουν την πραγματικότητα που αντιλαμβανόμαστε, αυτή η διαδικασία όμως έγινε μέσα σε εκατομμύρια χρόνια και ο εγκέφαλος έχει μάθει να τις διαχειρίζεται, τι γίνεται ωστόσο με τα νέα του μεγάλου χωριού της γης; Από εκεί που μας ενδιέφερε τι έγινε στο χωριό ή στην πόλη μας, άντε και στο βασίλειο ή το κράτος μας, τώρα χρειάζεται να’χουμε εικόνα για το τι συμβαίνει σε όλο τον κόσμο αν θέλουμε να είμαστε πολίτες του κόσμου. Η πληροφορία είναι αχανής σήμερα και δύσκολα προσπελάσιμη.
Τα μέσα ενημέρωσης θα πρέπει να βρουν νέο τρόπο παροχής υπηρεσίας γιατί μας κάνουν το κεφάλι καζάνι κι η προπαγάνδα τους έχει κυρίως αντίθετα αποτελέσματα. Ο άνθρωπος σήμερα με όλη αυτή την τρομοκρατία αντιδρά βάζοντας τοίχο και ψάχνοντας άλλες αφηγήσεις. Κατέληξε να γίνει ένα νέο τέρας και στην εποχή της επιστήμης και της γνώσης πιστεύει σε νέες μάγισσες και ξόρκια. Κατέληξε να γίνει επικίνδυνος για τους συνανθρώπους του χωρίς να το θέλει πέφτωντας στην παγίδα της παραπληροφόρησης η οποία διογκώθηκε λόγω της υπερπληροφόρησης. Στα μάτια των παλαιότερων θα έμοιαζε ελεύθερος αλλά στα μάτια των μελλοντικών μοιάζει έρμαιο, ένα ζώο πλεόν χωρίς αλυσίδες στα πόδια και στα χέρια όπως άλλοτε αλλά με αλυσίδες νοητικές στο μυαλό. Υπάρχει αυτή η ψευδαίσθηση ελευθερίας σήμερα και τα δικαιώματα που αυτή εκβάλλει. Ζητάμε γιατί μάθαμε να ζητάμε και καλά κάνουμε αλλά αποφεύγουμε παράλληλα τις ευθύνες που μας αναλογούν σε καθεστώτα πιο ανοιχτά και συμπεριληπτικά από αυτά του παρελθόντος. Η ελευθερία που κερδίθηκε με κόπο και αίμα, δεν αξιοποιήθηκε δεόντως για να μας εξυψώσει πνευματικά και σήμερα έχουμε νέους εχθρούς να αντιμετωπίσουμε. Οι σημερινοί εχθροί όμως δεν ξέρουμε ακριβώς ποιοι είναι. Δεν έχουνε ντε και καλά συστήματα ή κι αν έχουνε εμείς δεν μπορούμε να τα δούμε και να καταλάβουμε πως λειτουργούνε για να τα πολεμήσουμε. Ο πόλεμος των ημερών μας βγήκε από επεισόδιο Black Mirror, κι ο άνθρωπος αντί για φόβο, λόγω άγνοιάς του, νιώθει περισσότερο χαμένος διακατεχόμενος από μια αίσθηση αδυναμίας που τον οδηγεί στην παραίτηση και στο κλείσιμο στο καβούκι του.
Παράλληλα με αυτά, ζητεί και ξαναζητεί ελευθερία δίχως να καταλαβαίνει τι είναι αυτό που πραγματικά τον κάνει να νιώθει αλυσοδεμένος. Θα περάσει καιρός μέχρι οι άνθρωποι να δούνε καθαρότερα, οι θεσμοί να προβούν σε κινήσεις και κάτι να αρχίσει πραγματικά να αλλάζει. Και μόλις γίνει αυτό, θα λύσουμε τα δεσμά μας για να βρούμε άλλα, γιατί ο άνθρωπος δε θα’ναι όσο ελευθερος θέλει ποτέ. Γιατί η ελευθερία στην οποία αποσκοπεί υπερβαίνει τα όρια και καταλήγει σε τυραννία του ενός πάνω στον άλλο. Κι αυτό είναι το κυριότερο πρόβλημα με το ζήτημα της ελευθερίας.
Η ζωή είναι μια ζούγκλα. Κρεμόμαστε σε κλαδιά, πηδάμε και πηδιόμαστε σαν τα ξαδέρφια μας, θέλουμε την ησυχία μας αλλά και να κυριαρχούμε στο χώρο μας. Είμαστε βιολογικά όντα και το σώμα θέλει επιβίωση, αναπαραγωγή και κυριαρχία. Δεν είναι παρά φύση η τυραννία, αλλά κανείς δε θέλει να είναι σκλάβος του άλλου κι όλοι θα προτιμούσαν να’ναι τύραννοι. Με την ανάπτυξη της ανθρωπότητας και του πολιτισμού της προέκυψαν νόμοι για να παγιωθούν οι σχέσεις μεταξύ μας. Πιστεύοντας με το καλό ή όχι στο κράτος, κάποια πράγματα κερδίσαμε κι άλλα τα χάσαμε. Δεν μπορείς να κοπανήσεις τον άλλο με το ρόπαλο στο κεφάλι κι αυτό είναι καλό, πρώτα για τον άλλο κι ύστερα και για σένα. Το ανώτερο πνεύμα καταλαβαίνει ότι η λογική προστάζει συνεργασία αντί της σύγκρουσης. Το ατομικό συμφέρον ταυτίζεται γύρω από κατασκευασμένες ταυτότητες με άλλων τα ατομικά συμφέροντα. Έτσι δημιουργούνται τα συλλογικά συμφέροντα κι από ατομικές μονάδες που η καθεμιά κοιτάζει τον εαυτό της, πάμε από το εγώ στο εμείς, χάνουμε ένα κομμάτι του εαυτού μας για να βρούμε ένα άλλο δημιουργώντας το. Ομάδες συμφερόντων δημιουργήθηκαν και μεγάλωσαν και οι συγκρούσεις με άλλες ομάδες, εκεί που κάποτε είχαν εκατό, χίλιους ή και χιλιάδες νεκρούς, τον περασμένο αιώνα είχανε μερικές δεκάδες εκατομμύρια.
Σήμερα, που’χουμε έρθει κοντύτερα κι έχουμε γνωριστεί χωρίς να γνωριζόμαστε, καλούμαστε να δημιουργήσουμε μια νέα ταυτότητα που θα υπερβαίνει όλες τις άλλες και θα την έχει ο κάθε ένας απλά και μόνο γιατί γεννήθηκε. Μέσω της ταυτότητας θα’χει υποχρεώσεις και δικαιώματα και το ζήτημα είναι να χάσει το εγώ του σε ένα εμείς που αποκαλείται ανθρωπότητα. Η ταυτότητα αυτή, του κοσμοπολίτη, θα πρέπει να υπερνικά τις αντιφάσεις που έχουμε ως τώρα, και που θα τις έχουμε, γιατί αντί να ασχολείται με τις μύριες διαφορές μας θα επικεντρώνεται στην κοινή μας περιοχή, την πανανθρώπινη. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να βρούμε τα όρια της ελευθερίας που πρέπει να θέσουμε, γιατί ο άνθρωπος δεν μπορεί να ανθίσει χωρίς ελευθερία και χρειάζεται λίγο χώρο, λίγο χρόνο και ησυχία για να ξεδιπλωθεί και να δημιουργήσει για να’ναι στην πράξη και στην αίσθηση ζωντανός. Όπως δυο δέντρα, αν τα φυτέψουμε πολύ κοντά το ένα στο άλλο, θα ανταγωνιστούν για νερό, σκιά και ήλιο, έτσι κι ο άνθρωπος δεν μπορεί να πραγματωθεί χωρίς τις κατάλληλες συνθήκες. Το ζήτημά μας είναι, να μην αφήσουμε τους δυνατότερους του κόσμου αυτού να εξουσιάζουν τους λιγότερο δυνατούς και να προστατέψουμε το σύνολο με ισχυρότερα συστήματα, για να μην καταλήξει η ελευθερία κάποιου να γίνει τυραννία, κάτι το οποίο στην πράξη συμβαίνει. Θα πρέπει να ενισχυθούν τα συμφέροντα των ανίσχυρων για να διεκδικήσουν περισσότερα και να προκύψει μια νέα, καλύτερη από πριν, ισορροπία για τις ανθρώπινές μας σχέσεις.
Σήμερα, δημιουργούμε τον κόσμο του αύριο που θα κληρονομήσουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας για να τον διαμορφώσουν εκ νέου. Ας μην είμαστε μίζεροι για να ασχολούμαστε μόνο με τη διασφάλισή του, το οποίο βέβαια είναι το σημαντικότερο, αλλά να έχουμε κι ένα ευφάνταστο όνειρο σαν οδηγό για να τον κάνουμε ακόμη καλύτερο. Ίσως το μυστικό για τη συντήρηση του κόσμου είναι να δούμε μπροστά, κι αντί να τρέχουμε να τον σώσουμε μονάχα, να τον χτίζουμε κιόλας.
Ό,τι και να επιδιώκουμε βέβαια δε θα μπορέσει να προκύψει όσο ο άνθρωπος του σήμερα είναι αλυσοδεμένος με χίλιες δυο κάλπικες ελευθερίες. Για να’σαι πραγματικά ελεύθερος πρέπει να φτάσεις στο σημείο στα μάτια του άλλου ή της άλλης να βλέπεις τουλάχιστον ένα κομμάτι του εαυτού σου και να σέβεσαι, το λιγότερο, το άτομό τους. Ίσως ποτέ να μην απελευθερωθεί ο άνθρωπος καθώς του λείπει η σοφία για κάτι τέτοιο. Η προσπάθεια ωστόσο αποτελεί μονόδρομο.
Στοχαστής 